Δευτέρα 9 Ιανουαρίου 2017

Μαύρη Θάλασσα: Νέο "μήλον της έριδος" μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας

Η αυξημένη ναυτική δραστηριότητα στην περιοχή μετά την Κριμαία επί αφορμή της αμερικανικής χρηματοδότησης του ουκρανικού στόλου

της Ράπτη Μαριτίνας

 

Το παρόν άρθρο πραγματεύεται την ανάπτυξη της ναυτικής δραστηριότητας στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας μετά την προσάρτηση της Κριμαϊκής χερσονήσου από τη Ρωσία το 2014, τόσο από πλευράς Κρεμλίνου, όσο και από τη Νατοϊκή Συμμαχία με την επίσημη συμφωνία από Η.Π.Α για χρηματοδότηση του ουκρανικού στόλου έως το 2017 [1], και ποια ερωτηματικά, πιθανής κλιμάκωσης ή συνεργασίας για τη διατήρηση της ασφάλειας στην περιοχή, εγείρει.



Ξεκινώντας την ανάλυσή μας, θα θέλαμε να προσδιορίσουμε γεωγραφικά την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Η Μαύρη Θάλασσα είναι επί της ουσίας μία απομονωμένη γεωγραφικά θάλασσα στην οποία μπορούν να έχουν πρόσβαση πλοία μόνο μέσω του Αιγαίου Πελάγους μέσα από τα Τουρκικά Στενά (Στενά Δαρδανελλίων και Βοσπόρου). Περιβρέχει και συνορεύει έξι χώρες (Βουλγαρία, Γεωργία, Ρουμανία, Ρωσία, Τουρκία και Ουκρανία), εκ των οποίων οι τρεις (Βουλγαρία, Ρουμανία και Τουρκία) είναι χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, ενώ η Ουκρανία και η Γεωργία με τη σειρά τους επιδιώκουν και εκείνες τη μελλοντική τους ένταξη στη Συμμαχία παρά τις αντιδράσεις της Ρωσίας.[1] Αξίζει να λεχθεί εντούτοις, ότι ιστορικά η περιοχή της Μαύρης Θάλασσας συνδέεται στενά με τη ρωσική ιστορία, και από αυτό εύλογα συμπεραίνεται η γεωστρατηγική σημασία του Κρεμλίνου για την περίκλειστη αυτή θάλασσα που εντοπίζεται στο «μαλακό υπογάστριο» της ρωσικής επικράτειας.      

Η θέση της Ρωσίας
Η σημασία της Μαύρης Θάλασσας είναι τεράστια για τη Ρωσία με στρατηγικά επί το πλείστον ερείσματα. Τρεις πρωταρχικοί στόχοι οδηγούν στην ολοένα και αυξανόμενη ναυτική παρουσία στην περιοχή, δηλαδή, η ασφάλεια, η ενέργεια και το εμπόριο.[2] Συγκεκριμένα, η ασφάλεια στα νότια σύνορά της τόσο χερσαία όσο και θαλάσσια, αποτελεί την πρωταρχική της στρατιωτική μέριμνα, απέναντι σε μία πιθανή Νατοϊκή επέκταση στην εν λόγω περιοχή.[3] Γίνεται επομένως εύκολα αντιληπτή η τεράστια για το Κρεμλίνο σημασία της εξασφάλισης της στρατιωτικής υπεροχής στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας μετά τα γεγονότα στην Ουκρανία το 2014 με την προσάρτηση της Κριμαίας.
Βάσει του «Νέου Ρωσικού Ναυτικού Δόγματος» (New Russian Naval Doctrine) που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2015,[4] με μία σταθερή βάση στην Κριμαία, η Ρωσία έχει πλέον μεγαλύτερη πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα και πιθανώς στη Μεσόγειο, ιδίως εάν οι ρωσικές προσπάθειες βελτίωσης των σχέσεων με Τουρκία και Ελλάδα επιτύχουν. Η προσάρτηση της χερσονήσου της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014 ήταν στρατηγικής σημασίας κίνηση διότι εξασφάλισε το ρωσικό έλεγχο της ναυτικής βάσης της Σεβαστούπολης, η οποία μέχρι πρότινος μισθωνόταν στη Ρωσία από την Ουκρανική κυβέρνηση. Σε αυτό το πλαίσιο το εθνικό έγγραφο θέτει επισήμως την ανάγκη α) βελτίωσης της υποδομής της ναυτικής βάσης της Σεβαστούπολης ως προτεραιότητα, και β) ολοκλήρωση της περαιτέρω στρατηγικών υποδομών στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας.[5]
         Συγκεκριμένα, την επαύριον της προσάρτησης της Κριμαίας, η Ρωσία αναπτύσσει τη λεγόμενη «Στρατηγική Άμυνα εις βάθος» στη Μαύρη Θάλασσα,[6] η οποία περιλαμβάνει τόσο τον εκσυγχρονισμό και εμπλουτισμό του ρωσικού στόλου στη Μαύρη Θάλασσα, όσο και στην ανάπτυξη χερσαίας άμυνας στην Κριμαία. Συγκεκριμένα, το Μάιο του 2014 ο υπουργός Άμυνας Sergei Shoigu ανακοίνωσε ότι 68 δισεκατομμύρια ρούβλια (957 εκατομμύρια δολάρια) από τα 20 τρις ρούβλια θα διατεθούν για εκσυγχρονισμό του ρωσικού πολεμικού ναυτικού, στα οποία συμπεριλαμβανόταν και η αγορά 80 καινούργιων πλοίων για το στόλο της Μαύρης Θάλασσας. Ο εμπλουτισμός του ρωσικού στόλου στη Μαύρη Θάλασσα ολοκληρώθηκε το τέλος του 2014 με την παραλαβή δύο ντίζελ ηλεκτρικών υποβρυχίων. Άλλα δύο παραλήφθηκαν το 2015, ενώ άλλα δύο σχεδιάζεται να παραληφθούν το τρέχον έτος. Συνολικά, ο ρωσικός στόλος της Μαύρης Θάλασσας αναβαθμίστηκε με 15 πολεμικά σκάφη διαφορετικών τύπων, όπως ντίζελ ηλεκτρικών υποβρυχίων και δύο κορβέτες με πυραύλους.[7] Τόσο η πυραυλική, όσο και η παράκτια άμυνα έχουν ήδη αναπτυχθεί στην Κριμαϊκή χερσόνησο, με τα πολεμικά τζετ και βομβαρδιστικά αεροπλάνα να έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους. 
Με μία συνολική εκτίμηση, σε δύο χρόνια από την προσάρτηση της Κριμαίας, η Ρωσία έχει διαμορφώσει μία «περίτεχνη αμυντική ζώνη» από την Χερσόνησο έως τη μεγαλύτερη γεωγραφική περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, έτσι ώστε να ανακτήσει τον έλεγχο αφενός και αφετέρου να δράσει αποτρεπτικά σε όποιον επιδιώξει να εισέλθει με στρατιωτικά/στρατηγικά ερείσματα στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Γίνεται, επομένως, εύκολα αντιληπτό ότι η Ρωσία πλέον ανακαταλαμβάνει το στρατηγικό της βάθος στην περιοχή, και αναδύεται ως η κυρίαρχη ναυτική δύναμη στη Μαύρη Θάλασσα, με απώτερο στρατηγικό στόχο αποτροπής οποιασδήποτε νατοϊκής ισχυροποίησης και επέκτασης.
Η θέση του ΝΑΤΟ
            Η Μαύρη Θάλασσα αποτελεί μία «κρίσιμη πρώτη γραμμή» υπεράσπισης για την ασφάλεια της Δύσης. Η εξασφάλιση σταθερότητας στην περιοχή μέσω του ΝΑΤΟ επιτρέπει στις ΗΠΑ να εξασφαλίζουν τα στρατηγικά τους συμφέροντα στην περιοχή, από την κεντρική Ευρώπη έως τη Μέση Ανατολή. Αντίστροφα, μία ασταθής Μαύρη Θάλασσα αποδυναμώνει τη Νατοϊκή Συμμαχία και υπονομεύει τις επιδιώξεις των δυτικών συμφερόντων. Ειδικότερα, πέντε πρωταρχικά σημεία ενδιαφέροντος προσελκύουν το έντονο στρατηγικό ενδιαφέρον του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα: α) διαμετακομιστικό εμπόριο, β) η δημοκρατική μεταρρύθμιση των χωρών που περιβρέχει, γ) ανάπτυξη ενεργειακών δρόμων, και δ) ασφάλεια. [8] Εξάλλου, ανέκαθεν, πρωταρχική μέριμνα της Ατλαντικής Συμμαχίας, όπως ορίζει ο Καταστατικός της Χάρτης, είναι η παροχή ασφάλειας στα Κράτη Μέλη της Μαύρης Θάλασσας από περιστατικά βίαιης εισβολής τρίτων  και διασάλευσης της ειρήνης στην περιοχή. Αβίαστα λοιπόν, συνάγεται το συμπέρασμα ότι μετά την προσάρτηση της Κριμαϊκής χερσονήσου κατόπιν βίαιων επεισοδίων που είχαν προηγηθεί, ο ρόλος αντίδρασης του ΝΑΤΟ απέναντι στο ρωσική «de facto»   κριμαϊκή προσάρτηση, δεν μπορούσε παρά να μην ήταν άμεσος.
Σύμφωνα με την πρόσφατη μηνιαία έκθεση του «Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ανάλυσης «Center for European Policy Analysis/CEPA» στις  21 Νοεμβρίου 2016  με τίτλο «Black Sea Imperatives»,[9]μολονότι η πρόσφατη ρωσική στρατηγική στη Μαύρη Θάλασσα φαίνεται να «δοκιμάζει» τη ναυτική συλλογική άμυνα, αναχαίτιση, και διαχείριση κρίσεων του ΝΑΤΟ, η Συμμαχία είναι σε θέση να αναπτύξει μία αποτελεσματική αρχιτεκτονική αποτροπής των πιθανών προσδοκιών από πλευράς Μόσχας. Ο έλεγχος της Μαύρης Θάλασσας έγκειται στη βάση ψυχροπολεμικών αναθεωρητικών επιδιώξεων εκατέρωθεν. Το ΝΑΤΟ, βάσει της εν λόγω έκθεσης, δεν μπορεί να επιτρέψει έναν «φιλόδοξο ανταγωνιστή να φτάσει στο σημείο να απειλήσει τα παράκτια κράτη-μέλη και ας ενέχει η συγκεκριμένη ενέργεια το ρίσκο πρόκλησης της ισορροπίας στην περιοχή.[10]
Αμερικανική χρηματοδότηση ουκρανικού στόλου
Η απερχόμενη κυβέρνηση Obama, πιστή στο αμερικανικό δόγμα της ρωσικής αναχαίτισης στην περιοχή, χρηματοδότησε την ουκρανική κυβέρνηση με το ποσό των 30 δις δολαρίων για την αναβάθμιση του ουκρανικού ναυτικού, ποσού που εντάσσεται στη συνολική αμερικανική βοήθεια 500 δις δολαρίων για τον ουκρανικό στρατό που θα ολοκληρωθεί το 2017.[11] Με την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, η Ουκρανία απώλεσε τα 2/3 του στόλου της, όταν η ναυτική βάση της Σεβαστούπολης πέρασε στο ρωσικό έλεγχο. Εντούτοις, οι πρόσφατες δηλώσεις του αντιναυάρχου Ihor Voronchenko για τη σταδιακή ανακατασκευή του στόλου φανερώνουν τις προθέσεις της ουκρανικής κυβέρνησης να ανακτήσει το ναυτικό της γόητρο, με τη συμπεφωνημένη οικονομική βοήθεια από την απερχόμενη αμερικανική κυβέρνηση.[12] Ο νέος ουκρανικός στόλος εμπλουτίζεται ήδη με δύο κανονιοφόρους με προοπτική απόκτησης άλλων τεσσάρων έως το καλοκαίρι του 2017, μίας κορβέτας, καθώς και μιας πυραυλακάτου, βάσει επίσημων δηλώσεων του ουκρανού αντιναυάρχου στις αρχές Νοεμβρίου. Επιπρόσθετα, αυξάνει το επίπεδο εκπαίδευσης του πολεμικού της ναυτικού και στελεχώνει καινούργιες στρατιωτικές μονάδες για την παράκτια άμυνα της χώρας. Μέρος της εκπαίδευσης του ουκρανικού ναυτικού πραγματοποιείται σε χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, όπως στην Ιταλία, Γαλλία και Βρετανία.[13] Παράλληλα, Ουκρανία και Ρουμανία ως μέλη της Νατοϊκής Συμμαχίας προσανατολίζονται εφεξής σε συμφωνία για πιθανές κοινές στρατιωτικές δράσεις στη Βαλτική σε περίπτωση ρωσικής απειλής.
             Ως εκ τούτου ανάγεται το συμπέρασμα ότι, αναμφίβολα, η εντονότερη παρουσία του ΝΑΤΟ στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας μετά την προσάρτηση της Κριμαϊκής χερσονήσου από το Κρεμλίνο, με την πρόσφατη επίσημη συναίνεση και της Ρουμανίας ως μέλος της Συμμαχίας, τείνει να δημιουργήσει μία καινούργια «ισορροπία ισχύος» στην περιοχή μεταξύ των δύο μερών[14]. Επιπλέον, ορισμένες μελλοντικές κινήσεις της Συμμαχίας συμφωνήθηκαν στην περασμένη Σύνοδο του ΝΑΤΟ που πραγματοποιήθηκε στη Βαρσοβία στις 8-9 Ιουλίου 2016,[15] παρόλο που δεν υπήρχε κοινή προσέγγιση για την κατάλληλη στρατηγική που θα πρέπει να ακολουθηθεί στην περιοχή από Βουλγαρία, Ρουμανία και Τουρκία.[16] Ωστόσο, κατά τη Νατοϊκή Σύνοδο Κορυφής των Υπουργών Άμυνας που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες στις 26&27 Οκτωβρίου 2016, με το ρόλο της Ρουμανίας να κρίνεται σημαντικός σε αυτή, συμφωνήθηκε μία κοινή στρατηγική βάση της οποίας ναι μεν δε γίνεται ρητά λόγος για ανάπτυξη νατοϊκού στόλου, αλλά συμφωνήθηκε μία μόνιμη παρουσία της Συμμαχίας στα νερά της Μαύρης Θάλασσας.[17] Ενδεικτική του εν λόγω «consensus» της Συμμαχίας είναι η κίνηση της Ρουμανίας να διαθέσει φρεγάτα 5000 στρατιωτών, ενώ και αρκετά κράτη μέλη θα διαθέσουν αεροπορικές και ναυτικές δυνάμεις στην περιοχή.[18]
            Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, και προσπαθώντας από την πλευρά μας να κάνουμε μία συνολική εκτίμηση, ίσως και μία συγκρατημένη πρόβλεψη, για την εξέλιξη του «status» στην εύθραυστη -όπως θα τη χαρακτηρίζαμε- λόγω πολιτικών γεγονότων από τα οποία «μαστίζεται» τα τελευταία χρόνια, περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, θα οδηγούμασταν στο συμπέρασμα ότι ναι μεν η ανάπτυξη ενός ολοένα και πιο ισχυρού ρωσικού πολεμικού ναυτικού θα προκαλούσε ουσιαστική ένταση με την Ατλαντική Συμμαχία, από την άλλη πλευρά όμως, προσφέρει πολλά πεδία συνεργασίας και όχι ευθείας πολεμικής σύγκρουσης. Συγκεκριμένα, ένα σύγχρονο ρωσικό ναυτικό θα μπορούσε να αποτελέσει ισότιμο εταίρο του ΝΑΤΟ μέσω κοινών ναυτικών επιχειρήσεων για την από κοινού αποτελεσματική αντιμετώπιση  μιας σειράς κρίσιμων προβλημάτων, όπως τρομοκρατία, trafficking, και πειρατεία.[19]  Ως εκ τούτου, κρίνεται αμοιβαίο το συμφέρον εγκαθίδρυσης και εδραίωσης μιας επωφελούς στρατιωτικής συνεργασίας για την εξασφάλιση κοινών στόχων (εμπορικών κυρίως αλλά και πολιτικών) μέσω της εξασφάλισης της ειρήνης και σταθερότητας στην περιοχή, παρά πυροδότησης νέας εστίας πολεμικής σύγκρουσης με διεθνείς προεκτάσεις.



[1] Schneider Alex D., "U.S. and NATO naval engagement with Russia in the Black Sea: historical patterns and current prospects", The Naval Postgraduate School, Monterey, California, http://calhoun.nps.edu/bitstream/handle/10945/50477/16Sep_Schneider_Alex.pdf?sequence=1&isAllowed=y, September 2016, ημ, ανάκτησης 17/11/2016.

[2] Ibid.

[3] Ibid.

[4] Sean MacCormac, "THE NEW NAVAL RUSSIAN DOCTRINE", Center for International Maritime Security, http://cimsec.org/new-russian-naval-doctrine/18444, 24/11/2015,  ημ.ανάκτησης 20/11/2016.

[5] Ibid.

[6]  Matthew Bodner, "Black Sea Rising:Rebirth of a Russian Fleet", The Moscow Times, https://themoscowtimes.com/articles/black-sea-rising-rebirth-of-a-russian-fleet-52191, 17/3/2016, ημ. ανάκτησης 11/11/2016.

[7] Ibid.

[8] Supra note 3.

[9] Bugajski Janusz &Doran Peter, "Black Sea Imperatives", Center for European Policy Analysis, https://cepa.ecms.pl/files/?id_plik=3088, 11/2016,  ημ. ανάκτησης 25/11/2016.

[10] Ibid.

[11] Supra note 1.

[12] Supra note 1.

[13] Supra note 1.

[14] Ρωσίας και ΝΑΤΟ

[15] Supra note 11.

[16] Robert Schwartz, "Opinion: Black Sea –no place for provocations", Deutsche Welle, http://www.dw.com/en/opinion-black-sea-no-place-for-provocations/a-36272378 , 11/5/2016, ημ. ανάκτησης 19/11/2016.

[17] Ibid.

[18] Ibid.

[19] Supra note 3.
 





[1] "Ukraine rebuilds navy, with U.S. help, to counter Russian build-up in Crimea", Reuters, http://www.reuters.com/article/us-ukraine-defence-crimea-idUSKBN12X1PM?utm_source=Sailthru&utm_medium=email&utm_campaign=New+Campaign&utm_term=%2ASituation+Report, 2/11/2016, ημ. ανάκτησης 15/11/2016.
Share:

Φόρμα επικοινωνίας

Όνομα

Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο *

Μήνυμα *

Αρχειοθήκη ιστολογίου